تل تخت ارگ کورش کبیر و سکوی سلطنتی هخامنشیان

تل تخت محل قرارگیری ارگ سلطنتی کوروش کبیر، متشکل از سنگ‌های مکعبی بزرگ به ارتفاع ۱۵ متر که در حاشیه شمالی، جنوبی و غربی یک تپه طبیعی بزرگ چیده شده‌اند. این سکوی عظیم، زیرساختی برای نصب بناهای باشکوه در دوره هخامنشی بوده است.

در حقیقت، تختگاه بر اساس سنت آن زمان، جایگاه ارگ سلطنتی پایتخت کوروش بزرگ محسوب می‌شد. کوروش برای ساخت دیوارهای تختگاه از معماران و سنگ‌تراشان ماهر لودیه و ایونی استفاده کرده است. با این حال، به دلیل درگذشت ناگهانی کوروش در سال ۵۳۰ پیش از میلاد ، بیشتر بناهای آن تکمیل نشد.

بر اساس شواهد تاریخی، داریوش بزرگ تنها هشت سال بعد از مرگ کوروش تغییراتی در نقشه اولیه این مجموعه داشته است. او دو پله بزرگ را با خشت بست و تختگاه را به یک دژ یا گنجینه بزرگ تبدیل کرد. این فضا تقریباً ۲۰۰ سال پس از آن به عنوان گنجینه مورد استفاده قرار گرفت و در نهایت توسط سربازان مقدونی تاراج شد.

شواهد باستان‌شناسی نشان می‌دهد که تل تخت تنها مکانی در پاسارگاد است که تا حدود ۵۰ سال پس از فروپاشی شاهنشاهی هخامنشیان، به صورت دژ و پادگان نظامی باقی مانده است. دو گنجینه شاخص شامل سکه‌های سلوکی در این منطقه، گواهی بر این مدعا هستند.

این مکان در طول زمان دستخوش تغییرات شد و در نهایت به پادگان شاهان محلی پارس تبدیل گردید که خود را وارثان هخامنشیان می‌دانستند. در سال ۲۸۰ پیش از میلاد، این مکان در جریان یک شورش محلی به آتش کشیده شد.

نمای دیوارهای تل تخت و بلوک‌های سنگی آن، حکاکی‌هایی از تقسیم‌بندی کاری دارد که قرار بود پس از تکمیل نما، تراشیده و پنهان شود. همچنین حفره‌های متعددی در دیوارهای این بنا دیده می‌شود که نشانه‌ای از جدا کردن بست‌های آهنی است که مردم محلی پس از فروپاشی هخامنشیان ایجاد کرده‌اند.

این بنا در فاصله ۲,۳۰۰ متری آرامگاه کوروش قرار دارد و در گذشته به عنوان یک مکان اداری-سلطنتی عمل می‌کرده است. مردم محلی این بنای عظیم را "تخت مادرسلیمان" می‌نامند و گاهی هم به آن "تل تخت" گفته می‌شود.

آثار به دست آمده از این مکان، چهار دوره تاریخی را نشان می‌دهد:
دوره هخامنشی
دوره سلوکی
دوره ساسانی
دوره پس از اسلام
یکی از مهم‌ترین یافته‌های این مکان، نسخه سوم کتیبه معروف "دئو" است که درباره شاهنشاهان هخامنشی است. این کتیبه نشان از هویت تاریخی و سیاسی این بناست.